VESİKALI YARİM

"Çok eskiden rastlaşacaktık..."

 

Neden içimizde bir yangın başlamış gibi hissederiz daha bu filmin adı geçince? Türkan Şoray’ın ağzından dökülen “Çok eskiden rastlaşacaktık” cümlesi neden bu kadar yaralar içimizi? “Vesikalı Yarim”i bu kadar özel bir film kılan şeyler neler?

Lütfi Akad’ın melodramlar üstü filmi “Vesikalı Yarim”in etkileyiciliği, ölümsüz çekiciliği kuşkusuz sadece oyunculukları, samimi yazılmış senaryosu veya hatasız yönetimiyle anlatılamaz. “Vesikalı Yarim”i bu toplumun ortak belleğine kazıyan kelime ‘imkânsızlık’ aslında. Tabi şu anki toplum hayatından giderek uzaklaşan ‘o tutkulu aşk’ın naifliği de var...

Birincisinden başlamak gerekirse; ‘imkansız aşk’ adına melodram denen türün en temel motiflerinden biridir. Kaderciliğin ve kara sevda hikayelerine duyulan yoğun ilginin artık genlerine işlendiği bu toplumda ise bir ‘vesikalı yar’e duyulan sevgiden bahsetmek az ‘tetikleyici’ değildir herhalde... Nitekim ta 1940’ta Orhan Veli “Tahattur” adlı şiirinde bahsetmemiş mi ‘vesikalı yar’den?

“Alnımdaki bıçak yarası

Senin yüzünden;

Tabakam senin yadigarın;

‘İki elin kanda olsa gel!’ diyor,

Telgrafın;

Nasıl unuturum seni ben,

Vesikalı yarim?”

Filmin senaristi Safa Önal’ın bu şiirden yola çıkıp çıkmadığı bilinmez. Ama bıçak yarası, tabaka ve tabi ki ‘vesikalı yar’ filmin hikayesinde de önemli işlevleri olan  referanslar sanki... Türk sinemasını inceleyen tarihçilerin ‘fahişe romantizmi’ adıyla aynı başlıkta toplama gayreti gösterdikleri ‘imkansız aşk’ların bu en keskin halini şairane bir hale sokmak kuşkusuz biraz da ‘doğu’lu bir bakış gerektirir.

Nitekim evli, iki çocuklu ve kendi halinde bir manav olan Halil’in Sabiha’yı ilk kez gördüğü sahne mesela... Arkadaşlarını daha ‘hareketli’ bir ortama uğurlayan Halil yalnız kaldığı rakı sofrasında bir anda önünde beliren Sabiha’ya diker gözlerini... Sabiha’nın ilk göründüğü sahne bembeyaz sigara dumanları içinde adeta bir rüya gibidir. Pavyonun kalabalığı,  sahnedeki şarkıcının ve orkestranın sesi bir anda kısılır Halil’in kafasında. Sanki orada sadece Halil ve Sabiha vardır. Sabiha’nın cüretkar ve yarı isterik “sigaramı yakar mısın?” sorusu... Bir erkeğin rüyası gibi... Sonunda uyanıp kendi sakin hayatına geri dönen bir adamın rüyası sanki...

Sabiha'nın ilk göründüğü sahne... Dumanlar içinden bir tanrıça gibi çıkar karşımıza...

Safa Önal’ın senaryosu klasik anlatı yapısını en düzgün haliyle takip eder. Bir adamın sakin hayatı bir tanışmayla başka bir yöne doğru gider... Bozulan bir ‘denge’dir aslında anlatılan. Ama melodramı melodram yapan şey, adamın yaşadığı tutkulu sevdasının ardından, dönüp dolaşıp aynı ‘denge’ye zorunlu kalmasının trajedisidir.   

Lütfi Akad’ın sinematografik başarısı ise az buz değil. Halil’in ‘denge’den çıkıp aynı ‘denge’ye dönüşü filmin başı ve sonunda kullanılan birbirine yakın mizansenlerle desteklenmekte. Akad’ın sahnelerinde kullandığı bütün çerçevelemeler üzerinde incelikle çalışıldığını belli etmekteler. Halil’in manavındaki resmedilişi, Halil’in boş sokakta Sabiha’ya bakışı ve Sabiha’nın pavyon sahnelerindeki o ince çizgi... Usta yönetmen, Sabiha ve Halil arasındaki tutkulu aşkı büyüleyici bir iç burukluğuyla aktarırken hikayenin ‘gerçekçilik’le de bağını hiç kopartmaz. Bu nedenle Halil’in aileye dönüşünü ‘ahlakçılık’la değil ‘gerçekçilik’le açıklamak mümkünleşir. Çünkü Sabiha Halil’den kendisini bıçakladığı zaman değil aslında, onu iki çocuğuyla ve babasıyla manavda gördükten sonra ‘kalbini kıra kıra’ vazgeçer (O öyle bir kadındır zaten). Hikayenin en güzel repliği de daha bir anlam kazanır böylece bu trajedide: “Çok eskiden rastlaşacaktık” der Sabiha... Bu aşkın imkansızlığı daha yakıcı ve daha kestirme nasıl anlatılabilirdi ki?

Önce Halil aşık olmuştur Sabiha'ya... Onun sigarasını yakar...
Sonra da Sabiha aşık olur artık o Halil'in sigarasını yakıyordur...!

Halil’in evine dönüşü ve kapıyı yüzümüze kapatışındaki bizi ve Sabiha’yı dışarda bırakma hali ama içerde de yüzünden okunan bedbahtlığı anne-baba, sürekli yere bakan suskun eş, artık kalıp kalmayacağını merak eden gözlerle babalarının etrafında dönüp duran çocuklar tarafından yıkılır, etkisizleştirilir. Sabiha’nın yapacak çok fazla bir şeyi yoktur bu tablo karşısında. Sabiha’nın Halil’in babasıyla gözgöze geldiği o son sahnede babanın bir adım atıp ‘buraya giremezsin’ der gibi duruşu ‘yine’ ataerkil bir yapıya işaret eder. Film seyircisini en çok da bu aşkın ‘toplum gerçeği’ne çarpmasıyla yaralar. Seyirci, sonunu en başından beri hissettiği bu aşkın yaşaması umudunu bütün film boyunca kalbinde taşısa da tıpkı Sabiha ve Halil’in ilk tartıştıkları sahnede Akad’ın bize özellikle gösterdiği boş duvar gibi bir ‘gerçeklik’e toslar...

“Vesikalı Yarim”in dillendirilmeyen, karakterlerin ‘sessizliğiyle’ aktarılan o yoğun hüznü zaman zaman özenle seçilmiş şarkılarla da (Şükran Ay’ın doyumsuz yorumlarıyla) süslenir ve bu şarkılar filmin melankolik akışına hizmet ederler.

Bu trajik hikaye daha kağıt üzerinde bile hüzünbazken Sabiha rolünde filmografisinin en incelikli performanslarından birini veren Türkan Şoray’ın pavyondaki ‘femme fatale’den aşık kadına; sonra da kırılmaktan korktuğu için kendisini sert olmaya zorlayan kırılgan kadına ve oradan da aşkı için savaşan kadına dönüşmesindeki inandırıcılık bir an bile sekteye uğramaz... İzzet Günay’ın sessiz ve derinden oyunu da kusursuz çemberi tamamlar.

Bu nasıl bir güzelliktir! "Vesikalı Yarim" Türkan Şoray'ın en güzel göründüğü filmlerden biridir aynı zamanda...

“Vesikalı Yarim” Türk sinemasının en iyi 10 filminden biri olarak çoğu listedeki yerini işte en fazla da bu nedenlerden dolayı sonuna kadar da hak etmektedir...  

Not: Bu yazı Arka Pencere'nin 109. sayısında da yayımlanmıştır...